نقش شبکه های اجتماعی در بازتولید نابرابری آموزشی

نقش شبکه های اجتماعی در بازتولید نابرابری آموزشی دکتر محمود شارع پور ∗ چکیده شکی نیست که موفقیت آموزشی هر دانش آموزی تا حدودی وابسته به ویژگی های فردی او است، اما نباید فراموش کرد که دانش آموز به عنوان عضوی از مدرسه، خانواده و اجتماع، ممکن است به منا بع و حمایت های مختلفی دسترسی داشته باشد که در م وفقیت آموزشی او تأثیر مهمی بیافریند. دیدگاه شبکه با مطالع هی روابط اجتماعی بین مجموعه ای از افراد، به تحلیل ساخت اجتماعی می پردازد و ضمن توجه به کل ساخت، الگوی روابط موجود در داخل ساخت را نیز بررسی می کند. بنابراین نقطه تمرکز د یدگاه شبکه این است که به جای تأ کید بر کنشگران و ویژگی های فردی آنان، ساختار روابط بین کنشگران را مورد توجه قرار می دهد. در مقاله ی حاضر ابتدا به تعریف شبکه ی اجتماعی و کارکرد آن می پردازد. سپس شبکه به مثابه سرمایه ی ∗ دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران www.SID.ir Archive of SID فصلنامه تعلیم و تربیت شماره 91 166 اجتماعی فردی بررسی شده و در نهایت با استفاده از تحلیل شبکه ای، چارچوب مفهو می جدیدی برای تبیین نابرابری آموزشی ارائه می گردد. از دیدگاه تحلیل شبکه ای، برخورداری از رابطه ی حمایتی با عاملان نهادی شرط لازم برای پیشرفت در نظام آموزشی و همچنین موفقیت شغلی در آینده است. کلید و اژه ها: نابرابری آموزشی، شبکه ی اجتماعی، تحلیل شبکه، منابع اجتماعی، حمایت اجتماعی www.SID.ir Archive of SID نقش شبکه های اجتماعی در بازتولید نابرابری آموزشی 167 مقدمه محققان بر این نکته توافق دارند که اساس موفقیت در جامعه ی شایسته سالار، نظام 1991). اما در مورد ای ن که، 1995؛ گنزبوم، تریمن و اولتی 2 آموزشی است (کرخوف 1 چگونه می توان م وفقیت آموزشی را تقویت کر د، اختلاف نظر زیادی وجود دارد. آی ا منابع مالی و مادی و سرمای ه گذاری در مدرسه سبب افزایش موفقیت تحصیلی م ی شود؟ آیا در این موفقیت، منابع و امکانات خانوادگی مؤثر هستند؟ برابری» یکی از مه م ترین آثار پژوهشی در این زمینه، مطالعه ی جیمز کلمن با عنوان است که در واکنش به انتقاد برخی از افراد در مورد فقدان «فرصت های آموزشی فرصت های برابر صورت گرفت. نتیجه ی قابل توجه تحقیق کلمن این بود که در تبیین تفاوت در موفقیت های تحصیلی دانش آموزان، خاستگاه خانوادگی به مراتب مه م تر از ویژگی های مدرسه و منابع آن است (به نقل از شارع پور 1386). به دنبال کلمن، محققان دیگری به بررسی تأثیر خاستگاه خانوادگی بر موفقیت تحصیلی پرداختند 1980). در مقابل، برخی دیگر از محققان کانون تمرکز خود را بر (سوول، هوزر، ولف 3 1988، انتویستل و تأثیر ویژگی های مدرسه بر م وفقیت تحصیلی قرار دادند (هلینان 4.(1993 الکساندر 5 در دهه های پایانی قرن بیستم، رهیافت جدیدی در خصوص تبیین نابرابری آموزشی در حوزه ی جامع ه شناسی آموزش و پرورش پدیدار شد که فارغ از تقابل اهمیت نسبی خانواده با مدرسه، در تحلیل رفتارهای اجتماعی به الگوی روابط بین کنش گران توجه دارد.